نقد نظریۀ فوق تجرد عقلانی دانستن نفس ناطقه از دیدگاه استاد حسن‌زاده آملی
الموضوعات : Studies on Mulla Sadra and the Transcendent Philosophy
1 - دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: فوق تجرد عقلانی, حسن‌زاده آملی, نفس ناطقه, قلب, حرکت جوهری,
ملخص المقالة :
فوق تجرد عقلانی دانستن نفس ناطقه ازجمله مباحثی است که توسط حکیم سبزواری مطرح شده و استاد حسن‌زاده آملی بگونۀ تفصیلی درمورد آن بحث کرده است؛ ظاهراً چنین بسطی در میان آثار سایر اساتید فلسفه بعد از حکیم سبزواری، مشاهده نمیگردد. حد وسط تمامی استدلالهای ارائه شده توسط حسن‌زاده آملی، در جهت اثبات مرتبۀ فوق تجرد عقلانی، محدود نبودن و مراتب نامتناهی داشتن نفس ناطقه است. مهمترین دلایلی که له این مدعا ارائه شده، عبارتند از: ماهیت نداشتن نفس ناطقه، حرکت جوهری آن، وصول نفس ناطقه به مرتبۀ قلب و ادراک کلیات، وحدت حقۀ حقیقی ظلی داشتن نفس ناطقه. او برخی احادیث منقول و عبارات بعضی از فلاسفة بزرگ را نیز دال بر این مدعا میداند. محدود نبودن نفس ناطقه بمعنای ماهیت نداشتن آن نیست، زیرا هر موجودی جز واجب‌الوجود، محدود و متناهی است. بدلیل حرکت جوهری نفس ناطقه، مسافت حرکت آن، قابل انقسام به حدود نامتناهی است؛ چنین امری مرتبۀ فوق تجرد عقلانی و نامحدود بودن نفس ناطقه را اثبات نمیکند. همچنین، بدلیل حصر عقلی ادراکات انسانی در سه مرتبۀ حسی، خیالی و عقلی، تحقق مرتبۀ وجودی یا ادراکی دیگر، مانند فوق تجرد عقلانی، ممتنع است.