ترویج نوآوری به‌واسطه استانداردسازی: مطالعه موردی قانون سوخت کمسولفور سازمان بین المللی دریانوردی
محورهای موضوعی : اقدامات و سیاست‌های سازمان‌ها
مریم محمدی
1
محمد نقی‌زاده
2
(دانشیار دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران )
ولی بازارچی
3
(دانشجوی ارشد اقتصاد انرژی پیام نور )
کلید واژه: سیاست‌گذاری نوآوری, استانداردسازی, سازمان بین‌المللی دریانوردی,
چکیده مقاله :
از ابتدای دهه 1990 میلادی «تأثیر قوانین و استانداردها جهت تحریک نوآوری در سازمان‌ها»، محل بحث مقالات و تحقیقات مختلفی بوده است. این پژوهش جهت شناسایی انواع استانداردها و سازوکار تأثیر آن‌ها بر نوآوری به‌واسطه سیاست‌های عمومی، ابتدا با مطالعات کتابخانهای تعاریف نوآوری و سیاست نوآوری را جمع‌آوری و در ادامه ارتباط انواع استاندارد با نوآوری و تأثیر قوانین دولتی با انواع استانداردهای اشاری را بررسی کرده است. سپس در مطالعه موردی «استاندارد الزام‌آور استفاده از سوخت کمسولفور از ابتدای سال 2020 در صنعت کشتی‌رانی» ساختار سازمان بین‌المللی دریانوردی و مراحل تبدیل یک پیشنهاد به استاندارد در این سازمان را تشریح نموده است. در بخش پایانی با به‌کارگیری روش کیفی و مصاحبه با خبرگان، راهکارهای متنوعی که کشورها و شرکتهای بزرگ در صنایع مختلف برای تطابق با این استاندارد ارائه نموده‌اند، از نظر واکنش نوآورانه به موضوع استاندارد تحلیل و ارزیابی شده است؛ راهکارهایی شامل بهره‌برداری از گازوئیل دریایی و سوختهای کم‌گوگرد، بهره‌برداری از آمیزه‌های سوختی کم‌گوگرد، نصب واحدهای آلاینده‌زدای گازهای احتراقی در کشتی‌ها، استفاده از گاز طبیعی یا استفاده از سایر سوختهای دریایی مانند متانول، سوختهای زیستی در دست واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع مختلف پالایشگاهی، شیمیایی، نانو و پلیمر که انواع نوآوری در فناوریهای محصول و فرایند و در سطوح مختلف را ایجاب میکنند. این مطالعه موردی نشان داده است که یک استانداردسازی جهانی در ترغیب انواع روشهای نوآوری مؤثر است و میتواند مسیر توسعه آینده کشورها و شرکتها را شکل دهد.
The impact of rules and standards to stimulate innovation in organizations has been the subject of various articles and research since the early 1990s. Identifying the types of standards and their impact mechanism on innovation through public policies has been addressed in this study. In this line, by using library studies, at first, innovation and innovation policy are defined and then, the relationship between types of standards with innovation and the impact of regulation with various types of standards are examined. In the case study of "the standard of using low sulfur fuel has become mandatory from the beginning of 2020 in the shipping industry"; the structure of the International Maritime Organization (IMO) and the steps of converting a proposal into a standard in this organization are described. Finally, by applying the qualitative method and interviewing experts, the various solutions offered by countries and large companies in various industries to comply with this standard were analyzed. Solutions such as the use of marine diesel and low-sulfur fuels, the use of low-sulfur fuel mixtures, the installation of Scrubber of gas emission units in ships, the use of natural gas or the use of other marine fuels such as methanol and Biomass fuel was placed in the hands of research and development units in various refining, chemical, nano and polymer industries. These solutions require a variety of innovations in product and process technologies at different levels. This case study shows that a global standardization is effective in a variety of innovation methods and can shape the future development of countries and companies.
قاضی نوری، سید سپهر. قاضی نوری، سید سروش (2012). سیاست‌گذاری علم و فناوری در قالب سیاست‌های عام و خاص. رهیافت (22)، صص 5-20.
رستگاری، مهدی (1398). ۱۸۰۰ میلیارد دلار هزینه، ۷۰۰۰ میلیارد دلار صرفه‌جویی / بررسی ابعاد مثبت و منفی پیشگیری از تغییر اقلیم. پیام دریا (256)، صص20-23.
محبی، علیرضا (1397). چرا تولید سوخت کمسولفور در داخل کشور مهم است؟ پیام دریا (256), صص 4-6.
مرکز توسعه فناوری برق و انرژی ایران، دسترسی در http://www.eptp.ir/fa/Default.aspx?tabid=1239.
قانون برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران (1394 ـ 1390)، تاریخ ابلاغ: ۳۰/۱۰/ ۱۳۸۹، شماره ابلاغیه: 73285/419، سال: 1389، https://rc.majlis.ir/fa/law/show/790196.
قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۰- ۱۳۹۶) تاریخ ابلاغ: ۱۶/۱/ ۱۳۹۶ شماره ابلاغیه: ۱۰۴۲ (مصوب ۱۴/۱۲/۱۳۹۵ مجلس شورای اسلامی) https://rc.majlis.ir/fa/law/show/1014547.
قاسمیان، سلیمان، آتش‌فراز، مهرنوش (1398). بررسی آثار اجرای مقررات جدید سازمان جهانی دریانوردی موسوم به IMO ۲۰۲۰ بر بازارهای جهانی نفت خام و فراورده‌های نفتی و صنعت پالایش نفت جهان و ایران، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، 16722، https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1351773
Archibugi, D., & Lundvall, B.-A. (2001). The Globalizing Learning Economy,. Oxford University Press.
Berger, F., Blind, K., & Thumm, N. (2012). Filing behaviour regarding essential patents in industry standards. Research Policy, 41(1), 216-225.
Blind, K. (2013). The Impact of Standardization and Standards on Innovation. Nesta Working Paper www.nesta.org.uk/wp13-15, TU Berlin, Rotterdam,School of Management and Fraunhofer FOKUS.
Blind, knut (2008). "Regulatory foresight: Methodologies and selected applications." Technological Forecasting & Social Change 75 20.
Blind, k., Petersen, S. S., & Riillo, C. A. (2017). The impact of standards and regulation on innovation in uncertain markets. Research Policy, 46(1), 249-264.
Blind, K. I. E., Jakob, Cunningham, Paul, Gök, Abdullah, Shapira, Philip (Eds.). (2016).450–482. The impact of regulation on innovation.
Carlsson, B., & Stankiewicz, R. (1991). On the nature, function and composition of technological systems. J. Evol. Econ, 1 (2), 93–118.
Featherston, C. R., Ho, J.-Y., Brévignon-Dodin, L., & O'Sullivan, E. (2016). Mediating and catalysing innovation: A framework for anticipating the standardisation needs of emerging technologies. Technovation, 48, 25-40.
Goluchowicz, K. and K. Blind (2011). "Identification of future fields of standardisation: An explorative application of the Delphi methodology." Technological Forecasting and Social Change 78(9): 1526-1541.
Hauknes, J., & Nordgren, L. (1999). Economic rationales of government involvement in innovation and the supply of innovation-related services.
Ho, J.-Y., & O'Sullivan, E. (2017). Strategic standardisation of smart systems: A roadmapping process in support of innovation. Technological Forecasting and Social Change, 115, 301-312.
Jaegul Leea, Francisco M. Velosob,c,1, David A. Hounshell. (2011). Linking induced technological change, and environmental regulation: Evidence from patenting in the U.S. auto industry. research policy, 40, 12.
Lundvall, e.-Å., & Borrás, S. (2005). Science, technology and innovation policy. The Oxford handbook of innovation, 599-631.
Lundvall, B.-A. (1992). "National Systems of innovation: Towards a theory of innovation and interactive learning." Pinter, London,- 317.
Maclachlan, M. (2004). The shipmaster's business companion.
Meltz, R., & Copeland, C. (2013). The Wetlands Coverage of the Clean Water Act (CWA): Rapanos and Beyond. Congressional Research Service.
M.-A, F.-R. (2004). Définition du droit de la régulation économique. Recueil Dalloz(2), 126-139.
Nelson, R. R. (1995). Recent evolutionary theorizing about economic change. Journal of economic literature, 33(1).
OECD (2004). " ISO/ IEC Guide, Standardization and related activities General vocabulary." OECD publishing
Smith, A. D. (1999). Myths and Memories of the Nation, Oxford University Press Oxford.
Smith, K. (1997). "Economic infrastructures and innovation systems." Systems of Innovation: Technologies, institutions and organizations: 86-106 ….
Wiegmann, P. M., de Vries, H. J., & Blind, K. (2017). Multi-mode standardisation: A critical review and a research agenda. Research Policy, 46(8), 1370-1386.
https://www.imo.org/en/MediaCentre/PressBriefings/pages/02-IMO-2020.aspx
باشگاه خبرنگاران جوان، 1400، مصاحبه با محمدرضا راوند دبیر اجرایی انجمن صنعت بانکرینگ ایران، پاس‌کاری پمپ‌بنزین‌های دریایی میان دو وزارتخانه / توسعه صنعت «بانکرینگ» چگونه تحریم‌ها را کم‌اثر می‌کند؟ دسترسی در: https://www.yjc.news/00XNru
خبرگزاری سازمان بنادر و دریانوردی ایران، 1398، یادداشت رؤیا امام: الزام کشتی‌ها به استفاده از سوخت کم‌گوگرد از سال ۲۰۲۰، دسترسی در: https://www.pmo.ir/fa/news/46214
Promoting Innovation through Standardization; Case Study of the Low Sulfur Fuel Law Published by the International Maritime Organization
Seyedeh Maryam Mohammadi
Corresponding Author, PhD Candidate in Technology Management in Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran. s_m_mohammadi2@yahoo.com
Mohammad Naghizadeh
Associate Professor of Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran. m.naghizadeh@atu.ac.ir
Vali Bazarchi
MA in Economic of Science in Payame Noor University, bazarchivali@gmail.com
Abstract
The impact of rules and standards to stimulate innovation in organizations has been the subject of various articles and research since the early 1990s. Identifying the types of standards and their impact mechanism on innovation through public policies has been addressed in this study. In this line, by using library studies, at first, innovation and innovation policy are defined and then, the relationship between types of standards with innovation and the impact of regulation with various types of standards are examined. In the case study of "the standard of using low sulfur fuel has become mandatory from the beginning of 2020 in the shipping industry"; the structure of the International Maritime Organization (IMO) and the steps of converting a proposal into a standard in this organization are described. Finally, by applying the qualitative method and interviewing experts, the various solutions offered by countries and large companies in various industries to comply with this standard were analyzed. Solutions such as the use of marine diesel and low-sulfur fuels, the use of low-sulfur fuel mixtures, the installation of Scrubber of gas emission units in ships, the use of natural gas or the use of other marine fuels such as methanol and Biomass fuel was placed in the hands of research and development units in various refining, chemical, nano and polymer industries. These solutions require a variety of innovations in product and process technologies at different levels. This case study shows that a global standardization is effective in a variety of innovation methods and can shape the future development of countries and companies.
Keywords: Policy making, standardization, International Maritime Organization
ترویج نوآوری به‌واسطه استانداردسازی:
مطالعه موردی قانون سوخت کمسولفور سازمان بین‌المللی دریانوردی1
سیده مریم محمدی
نويسنده مسئول، کاندیدای دکتری مدیریت فناوری دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران s_m_mohammadi2@yahoo.com
محمد نقی‌زاده
دانشیار دانشکده مدیریت و حسابداری دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران m.naghizadeh@atu.ac.ir
ولی بازارچی
دانشجوی ارشد اقتصاد انرژی پیام نور bazarchivali@yahoo.com
چكيده
از ابتدای دهه 1990 میلادی «تأثیر قوانین و استانداردها جهت تحریک نوآوری در سازمان‌ها»، محل بحث مقالات و تحقیقات مختلفی بوده است. این پژوهش جهت شناسایی انواع استانداردها و سازوکار تأثیر آن‌ها بر نوآوری به‌واسطه سیاست‌های عمومی، ابتدا با مطالعات کتابخانهای تعاریف نوآوری و سیاست نوآوری را جمع‌آوری و در ادامه ارتباط انواع استاندارد با نوآوری و تأثیر قوانین دولتی با انواع استانداردهای اشاری را بررسی کرده است. سپس در مطالعه موردی «استاندارد الزام‌آور استفاده از سوخت کمسولفور از ابتدای سال 2020 در صنعت کشتی‌رانی» ساختار سازمان بین‌المللی دریانوردی و مراحل تبدیل یک پیشنهاد به استاندارد در این سازمان را تشریح نموده است. در بخش پایانی با به‌کارگیری روش کیفی و مصاحبه با خبرگان، راهکارهای متنوعی که کشورها و شرکتهای بزرگ در صنایع مختلف برای تطابق با این استاندارد ارائه نموده‌اند، از نظر واکنش نوآورانه به موضوع استاندارد تحلیل و ارزیابی شده است؛ راهکارهایی شامل بهره‌برداری از گازوئیل دریایی و سوختهای کم‌گوگرد، بهره‌برداری از آمیزه‌های سوختی کم‌گوگرد، نصب واحدهای آلاینده‌زدای گازهای احتراقی در کشتی‌ها، استفاده از گاز طبیعی یا استفاده از سایر سوختهای دریایی مانند متانول، سوختهای زیستی در دست واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع مختلف پالایشگاهی، شیمیایی، نانو و پلیمر که انواع نوآوری در فناوریهای محصول و فرایند و در سطوح مختلف را ایجاب میکنند. این مطالعه موردی نشان داده است که یک استانداردسازی جهانی در ترغیب انواع روشهای نوآوری مؤثر است و میتواند مسیر توسعه آینده کشورها و شرکتها را شکل دهد.
واژه‌های کلیدی: سیاست‌گذاری نوآوری، استانداردسازی، سازمان بین‌المللی دریانوردی
تاریخ دریافت: 25/06/1400 تاریخ بازبینی: 20/08/1400 تاریخ پذیرش: 28/09/1400
فصلنامه سازمان‌های بین‌المللی، سال 5، شماره 2، پیاپی 15، تابستان 1401، صص 311-343
[1] . این یک مقاله دسترسی آزاد تحت مجوز CC BY-NC-ND (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-nd/4.0/) است.
مقدمه
استانداردها اساس زندگی حرفهای و خصوصی انسان‌ها را تشکیل میدهند و نوآوری یکی از منابع اصلی رشد و رفاه اقتصادی است. استفاده مؤثر و کارآمد از استانداردسازی در جهت ارتقای نوآوری، برای تصمیمگیرندگان در صنعت و سیاستگذاران ملی، یک چالش مهم است؛ بهویژه که بر طبق دیدگاه سنتی استانداردها و نوآوری همیشه با یکدیگر در تضاد هستند. این برداشت پیامدهایی منفی برای ادغام استاندارد، هم در فرایندهای نوآوری شرکتها و هم در سیاست جامع نوآوری داشته است. البته استانداردسازی هنوز به معنای جامع، به‌عنوان کانال انتقال فناوری کارا و اثربخش مورد استفاده قرار نگرفته است (Berger et al.,2012, P.217).
درحالی‌که «سیاست نوآوری» به نوعی مجموع سیاست علم و فناوری است، استانداردسازی، از زیرمجموعه‌های سیاست فناوری در نظر گرفته شده است. «استانداردها» در تعریف، یک دانش و کانال انتقال فناوری برای دانش است که در یک فرایند توافق عمومی، یکپارچه شده است و فرایند استانداردسازی به‌عنوان یک فرایند تولید و تسهیم دانش یک پلتفرم مشترک را برای بازیگران (صنعت، مؤسسات تحقیقاتی، بخش دولتی و جامعه) با پیشینهها، ظرفیتها و دانش ناهمگن فراهم می‌آورد. استانداردسازی ابزاری برای شکل دادن به فناوریهای جدید و حمایت از روند اصلی در حال اتفاق، مانند تحول به سمت «اقتصاد پلتفرم»1، «هوشمندسازی»2 و «نوآوریهای بزرگ و سیستمهای پیچیده»3 است (Featherston et al., 2016,P.26)، (Ho & O'Sullivan, 2017,P.2). در پژوهش‌های اخیر اثر مقررات در حوزههای متعددی چون اجتماعی، اقتصادی و محیطزیستی بر تغییرات بنگاهها و چگونگی تغییر رفتاری آن‌ها به‌شدت مورد توجه محققان قرار گرفته است (Blind,2013,P,15). استانداردسازی تأثیر بسزایی در شکل‌گیری قوانینی دارد که بر این تحولات و تأثیرات آن‌ها بر جامعه حاکم است (Wiegmann, de Vries, & Blind, P.1 2017).
بخش حمل‌ونقل دریایی از جمله بخشهای اقتصادی و صنایعی است که پیامدهای زیست‌محیطی آن به‌طور خاص زیر ذرهبین نهادهای مختلف قرار گرفته است. سازمان بین‌المللی دریانوردی در سال 2008، در واکنش به چالش زیست‌محیطی به‌وجودآمده، در ذیل پیوست ششم «کنوانسیون بین‌المللی جلوگیری از آلودگیهای ناشی از کشتی‌ها (مارپول)»4 مقرر کرد که از سال 2020 محتوای گوگرد سوختهای دریایی باید از حداقل 3.5 درصد وزنی به 0.5 درصد و در مناطق ویژه کنترل آلایندهها (اکا)5 به 0.1 درصد کاهش یابد (رستگاری، 1398، ص. 20). قانون سوخت با سولفور کمتر از 0.5 درصد که طی مراحل رسمی در ارگان دریایی سازمان ملل متحد مصوب شده، تحول عظیمی را برای کشورهای عضو (162 کشور دارای بیشترین ظرفیت حمل دریایی جهان) ایجاد نموده است. این استاندارد که در راستای هدف اجتماعی مقابله با آلودگی محیطزیست الزام‌آور شده، منجر به اقدام متقابل نوآورانه کشورها در سیاست‌های تحقیق و توسعه و تغییر اولویتهای اقتصادی برای مطابقت با آن گردیده است. راهحلهای کشورهای عضو برای رعایت استاندارد مصوبة پیش‌گفته، جهت امکان تردد دریایی و توقف در بنادر و جلوگیری از جرائم بیشتر عبارت‌اند از: بهره‌برداری از گازوئیل دریایی (امجیا)6 و سوختهای کم‌گوگرد (الاسافا)7، بهره‌برداری از آمیزه‌های سوختی کم‌گوگرد، نصب واحدهای آلاینده‌زدای گازهای احتراقی (اسکرابر)8 در کشتی‌ها، استفاده از گاز طبیعی (الانجی)9 یا استفاده از سایر سوختهای دریایی مانند متانول، گاز مایع (الپیجی)10 و سوختهای زیستی در دست واحدهای تحقیق و توسعه در صنایع مختلف پالایشگاهی، شیمیایی، نانو و پلیمر. این راهکارها انواع نوآوری در فناوریهای محصول و فرایند و در سطوح مختلف را ایجاب میکنند.
این مقاله ضمن بررسی استانداردسازی به‌عنوان مبنایی برای سیاست نوآوری و سازوکار تصویب یک کنوانسیون در سازمان بین‌المللی دریانوردی را که منجر به استاندارد اجرای سوخت کمسولفور کشتی‌ها شده را تشریح مینماید. در خاتمه واکنش نوآوریهای فناورانه به این الزام قانونی (سیاست‌گذاری جهانی) در مسیر توسعه کشورها را بیان مینماید. راهکاریهای متنوع مطرح در جهان موجب گردیده که تحقیق و توسعه در صنایع مختلف پالایشگاهی، شیمیایی، نانو، پلیمر و همچنین انواع فناوری‌ها در سطوح مختلف گسترش یابد.
سؤال اصلی پژوهش پیش رو این است که آیا استانداردگذاری در توسعه نوآوری مؤثر است؟ جهت بررسی این مسئله، ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانهای، نوآوری و سیاست نوآوری تعریف شده است و سپس با به‌کارگیری راهبردهاي تحلیل اسناد، مطالعات تاریخی انجام‌شده در خصوص این نظریه مورد تحقیق قرار گرفته و در ادامه ارتباط انواع استاندارد با نوآوری و تأثیر قوانین دولتی با انواع استانداردهای اشاری بررسی شده است. جهت ارائه پاسخ دقیق به این پرسش، مطالعه موردی استاندارد استفاده از سوخت کمسولفور در صنعت کشتی‌رانی، فرایند تصویب و اجرای این کنوانسیون با دقت و عمیقاً موشکافی شد. با در نظر گرفتن هدف اصلی پژوهش در توسعه دیدگاه تأثیرپذیری نوآوری از استانداردگذاری که موضوعی چندبعدي است و ماهیتی پویا دارد، رویکرد کیفی براي آن مناسبتر است و از آنجا که هدف محقق در پژوهش حاضر، بررسی و توسعة نظریه تأثیرگذاری استانداردها بر نوآوری‌ها است، راهبرد این پژوهش داده‌بنیاد است و با استفاده از دادههای کیفیِ قضاوتی، ذهنی و شهودي بررسی شده است. در این نوع پژوهش، حدس رابطه هدفمند بین پدیدهها مدنظر است.
ابزار گردآوری علاوه بر تحلیل اسنادی، مصاحبه بوده که در جامعه آماری خبرگان صنعتی و دانشگاهی به‌طور اشباع نظری در حجم نمونه به تحلیلهای مورد نظر دست یافته است.
در مطالعه موردی «استاندارد الزام‌آور استفاده از سوخت کمسولفور از ابتدای سال 2020 میلادی در صنعت کشتی‌رانی» و مراحل تبدیل یک پیشنهاد به استاندارد در ساختار سازمان بین‌المللی دریانوردی تشریح گشته و در پایان با به‌کارگیری روش کیفی و مصاحبه با خبرگان، راهکارهای متنوعی که کشورها و شرکتهای بزرگ در صنایع مختلف برای تطابق با این استاندارد ارائه کرده‌اند، از نظر واکنش نوآورانه به موضوع استاندارد مورد تحلیل قرار گرفته است.
این مطالعه موردی نشان داده که یک استانداردسازی جهانی در انواع روشهای نوآوری مؤثر است و میتواند مسیر توسعه آینده کشورها و شرکتها را شکل دهد.
1. مبانی نظری
1-1. نظام ملی نوآوری
بر اساس تعریف (برگک11 و همکاران، 2008) سیستم عبارت است از گروهی از اجزا (دستگاهها، اشیا و عاملهایی) که در خدمت یک مقصد مشترک قرار می‌گیرند، یعنی کار کردن برای یک هدف مشترک یا کارکرد کلی (Berger,Blind, & Thumm, 2012,P.221). از منظر «کارلسون12 و استنکیویز»13 (1994) اجزای یک سیستم نوآوری عبارت‌اند از بازیگران، شبکهها و نهادها که در راستای تحقق یک کارکرد کلی شامل توسعه، اشاعه و بهره‌برداری از محصولات (کالا و خدمات) و فرایندهای جدید مشارکت میکنند. این دو پژوهشگر مفهومی به نام «سیستم فناورانه» را این‌گونه تعریف مینمایند: شبکهای از عناصر در حال تعامل در منطقهای اقتصادی/ صنعتی تحت یک زیرساخت نهادی خاص ... و درگیر در تولید، اشاعه و به‌کارگیری فناوری (Carlsson& Stankiewicz,1991,P.100). آن‌گونه که «نلسون14 و نلسون» (2002) بیان میدارند، در طول دهههای اخیر، نظریههای نهادی در ترکیب با نظریههای تکاملی منجر به شکل‌گیری رویکرد سیستم نوآوری شده‌اند (Nelson & Nelson, 2002,P.266). «ادکوییست و لاندوال15» (1993) تبیین مینمایند که یک سیستم نوآوری میتواند به تمام نهادها و ساختارهای اقتصادی تعریف شوند که هم بر نرخ و هم بر جهتگیری تغییر فناورانه در جامعه اثر میگذارند. «لاندوال و آرچیبوگی16» (2001) در نوشتهای به نام «جهانی‌سازی اقتصاد یادگیرنده» بیان میکنند: «مفید است که در قالب سیستمهای فناوری به توان نسخة خاصی از سیستمهای نوآوری بیندیشیم. یک سیستم نوآوری ترکیبی است از بخشها و شرکتهای به هم مرتبط، مجموعهای از نهادها و مقررات که قاعدههای رفتاری و زیرساخت دانشی مرتبط با آن را تبیین میکنند» (Archibugi & Lundvall, 2001,P.23).
زیربناهای اساسی مفهومی رویکرد «نظام نوآوری»17 عبارت‌اند از:
1) نوآوری در انزوا صورت نمیگیرد. تعامل برای فرایند نوآوری، یعنی تعامل بین بازیگرانی مانند شرکتها، دانشگاهها، واسطهها و غیره از اهمیت اساسی برخوردار است. نکته اصلی در مفهوم تعامل همکاری و یادگیری تعاملی است (Lundvall, 1992,P.5).
2) نهادهها برای رفتار و عملکرد اقتصادی بسیار مهم هستند (Smith, 1997,P.14). قوانین حقوقی (قانون و مقررات) و به‌طور معمول نهادهها (فرهنگ‌ها و ارزشها) «قواعد بازی» یا «کدهای رفتاری» را تشکیل میدهند که باعث کاهش عدم اطمینان در سیستم اقتصادی میشوند. این قوانین با تعامل بین بازیگران شکل می‌گیرند و تعاملات بین بازیگران را شکل میدهند.
3) فرایندهای تکاملی نقش مهمی دارند. این فرایندها تنوع ایجاد کرده، از میان تنوع، انتخاب میکنند و از فرایند انتخاب تا خلق تنوع، بازخورد ایجاد مینمایند (Hauknes & Nordgren, 1999,P.7). این روند نوظهور و خلق تنوع، نتیجه تعامل مداوم در بین بازیگران ناهمگن در یک جمعیت است (Smith, 1999,P.433) و برای حفظ تنوع که انتخاب را ممکن میسازد ضروری است (Nelson,1995,P.55).
بخش عمدهای از سیاست فناوری (اما نه همه آن) معطوف به تشویق تجاری‌سازی و به‌کارگیری نوآوریهای فناورانه است؛ ازاین‌رو همپوشانی زیادی میان سیاست فناوری و مفهوم سیاست نوآوری وجود دارد. به‌طورکلی نوآوری را میتوان توسعه و به‌کارگیری راههای جدید و بهبودیافته برای پاسخگویی به نیازها و خواستههای اجتماعی و اقتصادی بشر دانست و سیاست نوآوری را مجموعهای از تصمیمات و اقدامات برای افزایش کارایی و اثربخشی و میزان فعالیت‌های نوآورانه، اعم از خلق، تطابق و بومیسازی و به‌کارگیری محصولات، خدمات و فرایندهای جدید و بهبودیافته (Blind, Petersen, & Riillo, 2017,P.253).
سیاست علم بیشترین گرایش را به سمت عرضه و کمترین خاصیت هدایت‌شوندگی را بین این مجموعه دارد. در سوی دیگر طیف، سیاست نوآوری قرار گرفته که گرایش آن به‌سوی ایدههای محصول، فرایندهای تولید و مفاهیم بازاریابی جدیدی است که میتوانند به شرکتها مزیت رقابتی هرچند کوتاه‌مدتی بدهند. در نقاط مختلفی از پیوستار، از تحقیق علمی نسبتاً تکرشتهای تا نوآوری تجاری چندرشتهای قرار میگیرد (قاضی نوری و قاضی نوری، 2012، ص. 10) در جدول 1 تمرکز انواع ابزارهای سیاست علم، فناوری و نوآوری به‌طور مجزا اشاره شده است.
جدول 1. ارتباط بین سیاست علم، فناوری و نوآوری
| سیاست علم | سیاست فناوری | سیاست نوآوری |
تمرکز | تولید دانش علمی | پیشرفت و تجاری‌سازی دانش فنی بخشی | عملکرد کلی نوآوری اقتصاد |
ابزارها | بودجههای عمومی تحقیقات که رقابتی اعطا شده‌اند نهادهای نیمه عمومی(آزمایشگاه‌ها، دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی) محرکهای مالیاتی برای شرکتها آموزش عالی حقوق مالکیت فکری | خریدهای دولتی کمکهای عمومی به بخشهای استراتژیک نهادهای واسطه (بین دنیای تحقیقات و صنعت) تربیت نیروی کار و بهبود مهارتهای فنی پیش‌بینی فناوری ترازیابی بخشهای صنعتی | مهارتهای فردی و توانمندی یادگیری (سیستم آموزش عمومی و تربیت نیروی کار) بهبود عملکرد و یادگیری سازمانی (استاندارد ایزو 9000 و کنترل کیفیت) بهبود دسترسی به اطلاعات و توسعه جامعه اطلاعاتی مقررات اخلاقی قوانین شرکتی مقررات رقابتی حمایت از مصرف‌کنندگان بهبود سرمایه اجتماعی برای توسعه منطقهای، خوشهها و نواحی صنعتی ترازیابی هوشمند18 پیش‌بینی هوشمند، انعکاسی19 و دموکراتیک |
«لاندوال و بوراس20» می‌گویند در سیاست نوآوری دو نکته پراهمیت است، نخست «خردمایه‌های دخالت دولت در امور عمومی21» و سپس «راهبری22 نظام نوآوری». هر دو محور به مباحث مرتبط با کارکرد و نقش دولت متعلق هستند و تأکید بر آنان، گرایش نوین ورود به حوزه سیاست‌گذاری عمومی را نوید می‌دهد (Lundvall & Borrás, 2005, P. 608).
3-1. استانداردسازی
اهمیت استانداردسازی و استانداردها از ابتدای قرن 20 مورد تأیید قرار گرفته است؛ مثل استفاده در استراتژی فناوریهای پیشرفته آلمان23 و ابتکار عمل رهبری در کمیسیون اروپا24 و همچنین در برنامههای نوآوری و تحقیقات آیندهپژوهی مانند چشمانداز 2020.
استانداردسازی میتواند در تعیین موفقیت فناوری بسیار مهم باشد و اغلب نقش مهمی در حمایت از فناوریهای بزرگ و اجتماعی دارد. روند بسیاری از تحولات مهم در حال انجام، افزایش اهمیت پلتفرمها، توسعه فناوریهای هوشمند و نوآوری سیستمهای پیچیده در مقیاس بزرگ به استانداردسازی متکی است (Featherston et al., 2016, P. 30).
با استفاده از تعریف رسمی «سازمان بین‌المللی استاندارد (ایزو)»25 و «کمیسیون بین‌المللی الکترونیکی استاندارد (آی‌ئی‌سی)»26؛ استاندارد عبارت است از: «تولید اسناد از طریق اجماع و تصویب توسط یک نهاد شناخته‌شده که برای استفاده مشترک و مکرر قوانین، دستورالعمل‌ها یا ویژگی فعالیتها یا نتایج آن‌ها با هدف دستیابی به درجه مطلوب نظم در یک زمینه معین فراهم میگردد» (OECD, 2004)، (ISO / IEC 2004)، (M.-A).
استانداردها به‌عنوان نتیجه استانداردسازی، دارای ویژگیهای زیر هستند:
l به‌صورت رایگان در دسترس عموم قرار می‌گیرند و اجرای آن‌ها به‌طورکلی رایگان است (فقط در بعضی موارد، میتوانند به «صاحبان مالکیت فکری»27 غرامت بپردازند) (Berger et al.,2012, P. 219). سرانجام، استفاده از استانداردها داوطلبانه باقی میماند، البته پیوند بین استانداردهای داوطلبانه و مقررات دولتی در مناطق جهان کاملاً متفاوت است (Blind et al., 2016, P. 17).
l استانداردهای هماهنگ اروپا28 بخشی از چارچوب تنظیم‌گری در زمینهای است که به‌اصطلاح «رویکرد جدید»29 نامیده میشود.
l در ژاپن و چین فعالیت‌های استانداردسازی زیر سقف وزارتخانهها قرار دارند که منجر میشود استانداردها مانند مقررات فنی30 به‌طور یکسان برای همه الزام‌آور باشند.
l در ایالات متحده، استانداردهای فنی توسط انجمنهای صنفی متعددی ایجاد میشود و به‌طورکلی با چارچوب تنظیم‌گری مرتبط نیستند.
استاندارد یک دانش و کانال انتقال فناوری برای دانش است که در یک فرایند توافق عمومی، یکپارچه شده است. انتخاب و اولویت‌بندی دانش و فناوری‌ها منجر به دستهبندی کردن منابع و جلوگیری از تکهتکه شدن آن‌ها میگردد. همچنین باعث میشود تا برای همه بازیگران صنعت، مؤسسات تحقیقاتی، بخش دولتی و جامعه قابل دسترسی باشند (Blind et al, 2016,P.20).
4-1. استانداردسازی و نوآوری
«سوان»31 (2000) اولین بررسی جامع ادبیات موجود در خصوص استانداردها و استانداردسازی را انجام داده و در ارتباط با نوآوری، عوامل زیر را شناسایی کرده است: (Blind et al., 2016, P. 17)
1) استانداردها کمک میکنند تا تمرکز، انسجام و «حجم بحرانی»32 در مراحل نوظهور فناوری‌ها و بازارها ایجاد شود.
2) استانداردهای اندازهگیری و آزمایش، به شرکتهای نوآور کمک میکنند تا به مشتری نشان دهند، محصولات نوآورانه آن‌ها ویژگیهای ادعایی‌شان را داشته، اما سطوح قابل قبولی از خطرات را برای سلامتی، ایمنی و محیطزیست به همراه دارند.
3) استانداردها، علم و فناوری جدید و نوآورانه33 و بهترین عملکرد34 را کدگذاری و منتشر مینماید.
4) استانداردها و فرایندهای استانداردسازی باز، رقابت را بین فناوری‌ها و درون فناوری‌ها امکان‌پذیر و به رشد مبتنی بر نوآوری کمک میکنند.
5) بر اساس بررسیهای مختلف، جدول 2 مروری متشکل از چهار نوع استاندارد و تأثیرات مثبت و منفی آن‌ها بر نوآوری را ارائه می‌دهد.
جدول 2. انواع استاندارد و تأثیرات آن‌ها بر نوآوری
تأثیرات مثبت بر نوآوری | تأثیرات منفی بر نوآوری | انواع استاندارد |
Ø آثار برونی شبکه35 Ø جلوگیری از قفل شدن فناوریهای قدیمی36، افزایش تنوع محصولات سیستم Ø کارایی در زنجیرههای تأمین | Ø قدرت انحصاری Ø قفل شدن در فناوریهای قدیمی در صورت وجود آثار قوی برونی شبکه | قابلیت همکاری / سازگاری |
Ø جلوگیری از انتخاب نامطلوب Ø ایجاد اعتماد Ø کاهش هزینههای معامله | Ø افزایش |