«بالاترین خیر انسان» در هرم ارزشهای صدرایی (خیر انحصاری، خیر غالب یا شامل‌گرایی؟!)
الموضوعات : Studies on Mulla Sadra and the Transcendent Philosophy
1 - دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
الکلمات المفتاحية: ملاصدرا, خیر اعلی, غایت نهایی, سعادت, هرم ارزشی, خیر مطلق,
ملخص المقالة :
مسئلة مقاله حاضر «بالاترین خیر» در هرم ارزشهای صدرایی است که با تحلیل رابطة انواع خیرات به ترسیم الگوی بهزیستی میپردازد. ملاصدرا خیر اعلی (سعادت) را در تحلیلی هستیشناختی، با مرتبة استکمالی موجود (کمال) و درک آن کمال (لذت) هم‌سرنوشت میداند. مطابق تحلیل سینوی، استکمال 1) در مقام ذات نفس، به اتحاد با عقل فعال و 2) و از حیث نفسانی، در هیئت استعلایی نفس بر بدن است. صدرالمتألهین در مقام الگوسازی آرمانی، همسو با فلاسفة اسلامی، استکمال بعد نظری را بعنوان «غایت غالب» مطرح مینماید؛ غایتی که خود بدلیل توسعة وجودی، خیرات اخلاقی را نتیجه میدهد. کمالات عملی مقدمهیی برای این رشد وجودی است. البته خیر اعلی فراتر از غایت نفس و بدن (هر دو) است که همان نیل به بالاترین مدارج وجودی یعنی تشبه به خداوند و محبت به خیر مطلق است. نوآوری رویکرد صدرایی توجه به سه ساحت متکاملین، متوسطین است و بحث او با صبغة توصیفی (و نه آرمانی)، به مراحل توسعۀ وجودی افراد معطوف است؛ خیر اعلای متکاملین، نهایت رشد در بعد نظری «بصورت غالب» است، ولی در متوسطین و ناقصین سعادت عبارتست از مجموعة خیرات کثیری که برآمده از ملکات و افعال فکری‌ـ‌اخلاقی هستند، بصورت «جامع»، و بازای هر بیماری نفسانی، بهزیستی آنها بمخاطره میافتد. اگرچه در تحلیل صدرایی، بر خلاف سایر فلاسفه، خیرات خارجی سهمی ندارد، اما بدلیل مبانی متفاوت و خودشکوفایی اشتدادی نفس، سعادتهای متناسب با هر مرتبه قابل ترسیم است.