تبیین عوامل موثر بر فضای کالبدی شهر و معماری مسکن مبتنی بر گفتار امام علی (علیه السلام) در نهج البلاغه
الموضوعات : Islamic Architecture
1 - استادیار گروه معماری، دانشگاه قم، قم، ایران
الکلمات المفتاحية: نهج‌البلاغه, امام علی(ع), شهر, مسکن, روابط همسایگی.,
ملخص المقالة :
با اينكه اصول اسلام، حقايقي است ثابت و تغييرناپذير كه براي همه زمان‌ها وضع شده، ولي فروع زياد بوده و اجتهاد ضرورت دارد. از آنجا که معماران باید از اصول ثابت و کلی نظری، اصول اعتباری و نسبی و عملی را که وابسته به شرایط زمان و مکان است استنباط نمایند، اصل مهمی تحت‌عنوان «اصل اجتهاد هنری» برای مضبوط کردن این استنباط مطرح میشود که میتواند متضمن خلق آثاری بدیع و در عین حال اصیل در حوزه معماری باشد. این پژوهش با هدف تبیین مفاهیم مؤثر بر فضای کالبدی سکونتگاه و معماری مسکن در سخنان گوهربار امام علی(ع) و امکان کاربست آن در دوره معاصر تدوین شده است. برای تبیین سخنان امام علی(ع) به کتاب نهج‌البلاغه استناد گردیده است. با بررسی تمامی متن نامهها، حکمتها و خطبهها 14 مورد (موضوع) مؤثر بر فضای کالبدی سکونتگاه و معماری مسکن تشخیص داده شد. پرداختن به اين مسئله با استفاده از روش تركيبي انجام شده است؛ به ايـن ترتيـب كـه پس از گردآوري دادهها با روش اسنادي-كتابخانهاي، تحليل آنها با روش تحليل محتواي كيفي انجام شده است و سپس يافتههاي پژوهش با استفاده از روش استدلالي منطقي استخراج شده است. طبق این یافتهها اصولی چون رعایت حق مهمان، تأکید به حق همسایگی، توصیه به حق زن، توجه به حق فرزندان، رعایت حریم، توصیه به حسن همجواری، توجه به قناعت، مکانیابی مسکن، تأکید به وحدت و هماهنگی، توجه به حقوق ساخت‌و‌ساز، رعایت مسایل اقلیمی، تأکید به تعادل، توصیه به نظم و بهرهگیری از عناصر طبیعت به‌عنوان عواملی مؤثر بر کالبد فضای سکونتگاه و معماری مسکن در کلام امام علی(ع) است. با بررسیهای به‌عمل آمده بالاترین میزان توجه و مؤثر بر فضای سکونتگاه و حوزه معماری مسکن در کلام امام علی(ع) در نهج‌البلاغه مربوط به اهمیت و سفارش به همسایه و روابط همسایگی است که باید مورد توجه برنامهریزان و متولیان امور شهری قرار گیرد.