امنیت زیست‌محیطی و امنیت ملی ایران در بستر تحولات هیدروپلیتیک مرزی مطالعه موردی: هریرود
محورهای موضوعی :حسن کامران دستجردی 1 , احسان یاری 2 , مرضیه عابدی 3
1 - دانشگاه تهران
2 - شیراز
3 - شیراز
کلید واژه: بحران آب, ایران, افغانستان, هریرود, امنیت زیست‌محیطی, منطقه شمال شرق,
چکیده مقاله :
از مهم ترین موضوعات زیست‌محیطی مطرح در برهه کنونی، بحران آب و چالش های امنیتی ناشی از آن است. آب سر منشاء تولید، تلاش و تمدن است و حیات و ممات انسان به بود و نبود آن وابسته است. در شرایطی که کشمکش بر سر منابع آب به‌طور فزاینده موجب تشنج در روابط بین دولت‌هاست، توجه روزافزون به مباحث رودخانه هاي مرزي، اهميت فزاينده اي پيدا می كند و ما شاهد فزونی مشاجرات هیدروپلیتیک میان کشورها هستیم. ایران نیز به‌واسطه داشتن رودهای مرزی مشترک از این قاعده مستثنی نیست. در این میان رودخانه هریرود ازجمله رودهای مشترک ایران، افغانستان و ترکمنستان است که از افغانستان سرچشمه می گیرد. این رود مهم ترین منبع تأمین‌کننده آب منطقه شمال شرق کشور است. از آنجا که دسترسی پایدار به منابع آبی به عنوان سرمایه ای ملی، تحت تاثیر مولفه های متعددی همچون شرایط جغرافیایی، اقلیم و آب و هوا، شرایط زمین شناختی و توپوگرافی، طرح های توسعه و طرح های فنی مدیریت و انتقال منابع آب، مسائل سیاسی اجتماعی و فرهنگ استفاده از آب، نوع معیشت و اقتصاد، سیاست های ملی و کلان دولتها و ... است، لذا مستلزم داشتن نگاهی جامع، سیستمی و میان رشته ای است. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی و با تاکید بر مسائل جغرافیایی و سیاسی و با استفاده از چارچوب نظری مکتب کپنهاگ که مهم‌ترین و جامع ترین کار علمی را در تعریف و تبیین مفهوم امنیت به‌مثابه یک موضوع بین‌رشته‌ای و فراگیر ارائه داده است، در پی پاسخ به این سوال است که آیا تحولات هیدروپلیتیک مرزی و بهره برداری از سد سلما در افغانستان، می تواند چالشی برای امنیت زیست‌محیطی و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران باشد؟ و در صورت ایجاد چالش، رویکردها و راهکارهای مدیریت مطلوب آن چیست؟ یافته های حاصل از تحقیق حاکی از آن است که با توجه به موقعیت بالادستی سد سلما با در نظر گرفتن فاکتور فصلی بودن آب هریرود، می تواند موضوع امنیت زیست‌محیطی باشد و از منظر امنیت ملی، با توجه به چشم‌انداز وابستگي شهرهاي بزرگ منطقه شمال شرقي کشور به منابع آب این رود و بالا بودن ریسک امنیت آبی کشور، می تواند چالش زا باشد. در جهت مدیریت مطلوب چالش مذکور، داشتن نگاه سیستمی، در قالب رویکردهای حقوقی، اقتصادی و سیاسی ضروری می باشد و به طور خاص غیرامنیتی ساختن آن در سیاست های اعلامی و امنیتی دانستن آن در سیاست های اعمالی ضروری است.
Considered the most important environmental issues of our time, the water crisis and security challenges arising from it. Water is the source of production, effort and civilization, and life and death and not to be dependent on it. In situations where conflicts over water resources are increasingly caused tension in the relations between states, increasing attention to issues of rivers, the importance of finding increasingly, we are seeing increased emphasis and hydro disputes among nations. Iran, through common border rivers is no exception. The river Harirud common rivers including Iran, Afghanistan and Turkmenistan lie that originates from Afghanistan. This is the most important source of water utility is the North East of Iran. This article is a descriptive study, with an emphasis on geographical and political issues, seeks to answer the question whether hydro-border development and utilization of Salma dam in Afghanistan can be a challenge for security, environmental and national security of the Islamic Republic of Iran is? And in case of challenges, approaches and Proper management what is it? Findings from the study indicate that according to Salma dam upstream position with respect to the seasonality factor Harirud water, can be the subject of environmental security, and from the perspective of national security, given the prospect of big cities northeastern dependence on water resources and the high risk of water security of the country, can be challenging. The challenges to Proper management, to look at the system, in the form of legal approaches, economic and political, are essential.