An Analysis of WTO Reform Process
Research Areas : Politics
Mahmoodreza Jalili
1
Mehdi Fakheri
2
Keywords: WTO Reform World trade negotiation Collapse of Doha round WTO appellate body,
Abstract :
World Trade Organization reform has been discussed since its establishment. Issues such as the reform of special and differential treatment and also the reform of the consensus decision-making system have been among the most important cases of attention. The constant conflict between developed and developing countries, which led to the collapse of the Doha Round negotiations and the failure of the reforms debate in WTO, can be attributed to the different perspectives of these two country groups on the main purpose of WTO. Developed countries believe that the final aim of WTO is to facilitate free trade between countries, they also demand that WTO should expand free trade to e-commerce and intellectual property. On the other hand, developing countries believe the final goal of the WTO is to accelerate the development of all countries. They also expect WTO to announce the approval of an overall result of the Doha Development Round negotiations as a precondition for new negotiations of WTO reform. In addition, after the U.S crisis in WTO Dispute Settlement Body (DSB), the reform of DSB has become one of the most challenging pillars of the WTO reform process. Making consensus in the decisions has faced a deadlock in the decision-making mechanism of WTO. For instance, some of the recent issues in international trade, such as e-commerce have created different conditions in WTO in comparison to time WTO was established. Furthermore, in recent years some events like the Coronavirus pandemic and changing of the president of the United States, have made WTO reform inevitable.
شریعتی نیا، محسن (1392). آینده سازمان تجارت جهانی فراتر از مدل کلوب. فصلنامه پژوهش‌های بازرگانی، شماره 69، صص113-131.
فاخری، مهدی (1399).آمریکا و چالش سازوکار رکن حل اختلاف سازمان جهانی تجارت. فصلنامه مطالعات بین‌المللی، شماره 17، صص21-39.
دهشیار، حسین (1388). لیبرالیسم: جوهرة جهانی شدن. اطلاعات سیاسی اقتصادی، (268).صص48-58.
Akman, M. Sait, Axel Berger, Peter Draper, Andreas Freytag, Claudia Schmucker (2020). THE NEED FOR WTO REFORM: WHERE TO START IN GOVERNING WORLD TRADE?. T20 Saudi Arabia Policy Briefs, available at: https://www.g20-insights.org/policy_briefs/the-need-for-wto-reform-where-to-start-in-governing-world-trade/(accessed' target='blank'>https://www.g20-insights.org/policy_briefs/the-need-for-wto-reform-where-to-start-in-governing-world-trade/(accessed September 12, 2021)
Ansong, Alex (2012). The WTO Decision-Making Process: Problems and Possible Solutions, Social Science Research Network. Available at or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2180230 (accessed September 12, 2021(
Bacchus, James, and InuManak (2020). The Development Dimension: What to Do About Differential Treatment in Trade. Policy Analysis No. 887, Cato Institute, Washington, DC, April 13. https://doi.org/10.36009/PA.887(accessed September 12, 2021)
Chatham House (2020). the Royal Institute of International Affairs, US and the Americas Programme, Reforming the World Trade Organization Prospects for transatlantic cooperation and the global trade system. available at: https://www. chathamhouse.org/ sites/ default/ files/ publications/ research/ 2020-09-11-reforming-wto-schneider-petsinger. pdf.pdf (accessed September 11, 2021).
Chang-fa, L., Nakagawa, J., Tsai-Fang, C (2020).The Appellate Body of the WTO and Its Reform.Tokyo, Springer Nature eBook, doi: https:// doi.org/10.1007/978-981-15-0255-2(accessed September 12, 2021).
Daniels, Laura von, Doge, Susanne, Bogner, Alexandra (2019). Ways Out of the WTO’s December Crisis, SWP Comments German Institute for International and Security Affairs. doi: https://doi.org/10.18449/ 2019C46 (accessed September 12, 2021)
Duesterberg J. Thomas (2019). The Importance of WTO Reform from a Transatlantic Perspective.Washington, D.C, Hudson Institute.
European Council (2018). Concept paper of WTO modernization, Introduction to future EU proposals. available at: https://trade.ec.europa.eu/doclib/ docs/ 2018/september/tradoc_157331.pdf(accessed September 12, 2021)
Hoekman, Bernard and Mavroidis, Petros C. and Saluste, Maarja (October 2020). Informing WTO Reform: Dispute Settlement Performance, 1995-2020. Robert Schuman Centre for Advanced Studies Research Paper No. RSCAS 2020/59, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3706775 (accessed September 12, 2021
Hoekman, Bernard (2011). Proposals for WTO Reform: A Synthesis and Assessment. World BankPolicy Research Working Paper 5525 DOI:10.1093/oxfordhb/9780199586103.013.0034 (accessed September 12, 2021).
Hufbauer, G. & Zhiyao, L. (2019). Global e-commerce talks stumble on data issues, privacy, and more (PIIE Policy Brief 19-14). Peterson Institute for International Economics. Retrieved from: https://www.piie.com/ sites/ default/ files/documents/pb19-14.pdf
Ismail, Faizel (2020). WTO reform and the crisis of multilateralism A Developing Country Perspective. South Centre and Trade & Industrial Policy Strategies. Available at: southcentre.int/wp-content/uploads/ 2020/09/ Bk_2020_WTO-reform-and-the-crisis-of-multilateralism_EN.pdf
Keohane, Robert (1984). AfterHegemony: Cooperation and Discordin the world political economy. Prinston University press.
U.S. MISSION TO INTERNATIONAL ORGANIZATIONS IN GENEVA (December 18, 2018). STATEMENT BY THE UNITED STATES ON THE PRECEDENTIAL VALUE OF PANEL OR APPELLATE BODY REPORTS UNDER THE WTO AGREEMENT AND DSU, available at: https://www.geneva.usmission.gov/wp-content/uploads/sites/290/ Oct29. DSB_.Stmt_.as-delivered.fin_.rev_.public.pdf (accessed September 11, 2021)
World Trade Organization, General Council (28 February and 1 March 2019). THE CONTINUED RELEVANCE OF SPECIAL AND DIFFERENTIAL TREATMENT IN FAVOUR OF DEVELOPING MEMBERS TO PROMOTE DEVELOPMENT AND ENSURE INCLUSIVENESS, available at: https://www.docs.wto.org/dol2fe/ Pages/ SS/directdoc.aspx?filename=q:/WT/GC/W765R2.pdf(accessed September 12, 2021)
World Trade Organization, General Council (2019). STATEMENT ON SPECIAL AND DIFFERENTIAL TREATMENT TO PROMOTE DEVELOPMENT. available at: https://www.docs.wto.org/dol2fe/Pages/ SS/directdoc.aspx?filename=q:/WT/GC/202R1.pdf&Open=True(accessed September 12, 2021)
World Trade Organization (2021). Special and differential treatment provisions, available. at:https://www.wto.org/english/tratop_ e/devel_ e/dev_special_differential_provisions_e.htm(accessed September 12, 2021).
An Analysis of WTO Reform Process
Mahmoud Reza Jalili
Master Student of Faculty of International Relations, Ministry of Foreign Affairs, Tehran, Iran. Mahmoodrezajalili@gmail.com
Mehdi Fakheri
Corresponding Author, Associate Professor of Faculty of International Relations, Ministry of Foreign Affairs, Tehran, Iran. m.fakheri@sir.ac.ir
Abstract
World Trade Organization reform has been discussed since its establishment. Issues such as the reform of special and differential treatment and also the reform of the consensus decision-making system have been among the most important cases of attention. The constant conflict between developed and developing countries, which led to the collapse of the Doha Round negotiations and the failure of the reforms debate in WTO, can be attributed to the different perspectives of these two country groups on the main purpose of WTO. Developed countries believe that the final aim of WTO is to facilitate free trade between countries, they also demand that WTO should expand free trade to e-commerce and intellectual property. On the other hand, developing countries believe the final goal of the WTO is to accelerate the development of all countries. They also expect WTO to announce the approval of an overall result of the Doha Development Round negotiations as a precondition for new negotiations of WTO reform. In addition, after the U.S crisis in WTO Dispute Settlement Body (DSB), the reform of DSB has become one of the most challenging pillars of the WTO reform process.Making consensus in the decisions has faced a deadlock in the decision-making mechanism of WTO. For instance, some of the recent issues in international trade, such as e-commerce have created different conditions in WTO in comparison to time WTO was established. Furthermore, in recent years some events like the Coronavirus pandemic and changing of the president of the United States, have made WTO reform inevitable.
Keywords: WTO Reform, World trade egotiation, Collapse of Doha round, WTO appellate body
واکاوی روند اصلاحات در سازمان جهانی تجارت1
محمودرضا جلیلی
دانشجوکارشناسی ارشد دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خار جه، تهران، ایران Mahmoodrezajalili@gmail.com
مهدی فاخری
نویسنده مسئول، دانشیاردانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه، تهران، ایران m.fakheri@sir.ac.ir
چکیده
موضوع اصلاحات در «سازمان جهانی تجارت» از زمان تأسیس این سازمان مطرح و مسائلی مانند اصلاح رفتار متمایز و ویژه و اصلاح سیستم تصمیم‌گیری بر اساس اجماع همواره مورد بحث بوده‌اند. اختلافات همیشگی کشورهای توسعه‌یافته و کشورهای درحال‌توسعه و نگاه متفاوت این دو گروه به فلسفة وجودی سازمان تاکنون از به نتیجه رسیدن اصلاحات در سازمان جلوگیری کرده است. کشورهای توسعه‌یافته هدف نهایی این سازمان را ایجاد تجارت آزاد بین کشورها می‌دانند و معتقدند تجارت آزاد باید به تجارت الکترونیک و تجارت مالکیت فکری گسترش یابد و در مقابل کشورهای درحال‌توسعه، هدف نهایی سازمان را توسعة همه کشورها قلمداد می‌کنند و تصویب یک نتیجة کلی از مذاکرات «دور توسعة دوحه» را پیش‌شرط شروع مذاکرات جدید برای اصلاح سازمان اعلام می‌نمایند. علاوه بر این در سال‌های گذشته و بعد از ایجاد بحران در رکن حل اختلاف توسط ایالات متحده آمریکا، اصلاح رکن مذکور نیز به یکی از چالشی‌ترین موضوعات در روند اصلاحات سازمان بدل شده است. همچنین رسیدن به اجماع در تصمیم‌گیری‌های سازمان عملاً مکانیزم تصمیم‌سازی را با بن‌بست روبه‌رو ساخته و موضوعات جدیدتر در تجارت بین‌الملل مانند تجارت الکترونیک نسبت به زمان تأسیس سازمان شرایط متفاوت‌تری را ایجاد کرده‌اند. به نظر می‌رسد مشکلات پیش‌گفته با توجه به تحولات تأثیرگذار در تجارت بین‌الملل در سال‌های گذشته مانند همه‌گیری بیماری کرونا و همچنین تغییر رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا، نیاز به اصلاحات در سازمان را در سال‌های آینده امری اجتناب‌ناپذیر کرده است. بر این اساس پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به دنبال پاسخ به این مسئله بوده است که مهم‌ترین عوامل مؤثر بر روند اصلاحات سازمان جهانی تجارت کدام‌اند و تأثیر این روند بر آینده سازمان و نظام تجارت بین‌الملل چگونه خواهد بود.
واژه‌های کلیدی: اصلاحات سازمان جهانی تجارت، مذاکرات تجارت بین‌الملل، بحران رکن استیناف، دور دوحه
تاریخ دریافت: 07/11/1400 تاریخ بازبینی: 12/12/1400 تاریخ پذیرش: 03/03/1401
فصلنامه سازمان‌های بین‌المللی، سال 5، شماره 1، پیاپی 14، بهار 1401، صص 95-131
[1] . این یک مقاله دسترسی آزاد تحت مجوز CC BY-NC-ND (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-nd/4.0/) است.
مقدمه
سازمان جهانی تجارت به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سازمان‌های بین‌المللی از جایگاهی ممتاز در تجارت بین‌الملل برخوردار است. این سازمان در سال 1995 و پس از هفت سال مذاکرات موسوم به «دور اروگوئه» جایگزین موافقت‌نامه عمومی تعرفه و تجارت شد و در طول 25 سال فعالیت خود به دنبال قاعده‌مند کردن تجارت بین‌الملل و کاهش تعرفه‌های گمرکی و از بین بردن موانع تجارت آزاد بین کشورهای جهان بوده است.
بحث اصلاحات در سازمان جهانی تجارت قدمتی به‌اندازة تاریخ آن دارد. پس از ناکامی مذاکرات دور دوحه، در سال 2008 دیدگاه اعضای درحال‌توسعه و اعضای توسعه‌یافته در بحث اصلاحات از هم فاصله گرفت. در سال 2017 و در کنفرانس وزرای یازدهم در بوئنوس آیرس آرژانتین، ایالات متحده در بیانیه‌ای جامع خواستار اصلاحات سازمان جهانی تجارت شد و با جلوگیری مجدد از انتصاب قضات برای هیئت استیناف رکن حل اختلاف سازمان، این رکن را وارد بحران ساخت. به این ترتیب بحث اصلاحات در سازمان در کانون توجهات قرار گرفت و باعث شد پیشنهادهای زیادی برای اصلاح سازمان جهانی تجارت روانه دبیرخانه این سازمان شود.
اعضای توسعه‌یافتة سازمان و اعضای درحال‌توسعه نظرات متفاوتی در زمینة اصلاحات دارند. ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا به نمایندگی از کشورهای توسعه‌یافته خواهان اصلاحات موضوعاتی مانند رفتار متمایز و ویژه در سازمان، اصلاح مکانیزم شفافیت و اطلاع‌رسانی، اصلاح سازوکار تصمیم‌گیری و همچنین اصلاح رکن استیناف سازمان هستند و در مقابل، کشورهای درحال‌توسعه به رهبری چین و هند عقیده دارند که برای شروع دور جدیدی از مذاکرات با هدف اصلاحات سازمان جهانی تجارت، ابتدا باید مذاکرات دور توسعة دوحه در یک جمع‌بندی کلی به تصویب برسد و سپس مذاکرات جدید آغاز شود.
روش تحقیق در این پژوهش به‌صورت توصیفی- تحلیلی بوده و تلاش شده است به این پرسش پاسخ داده شود که مهم‌ترین عوامل مؤثر بر روند اصلاحات سازمان جهانی تجارت چیست و تأثیر این روند بر آینده سازمان و نظام تجارت بین‌الملل چگونه است؟ فرضیه بحث نیز این بوده که نقش تجارت بر توسعه، عدم اجرای مؤثر موافقت‌نامه‌ها، پیچیدگی روش تصمیم‌گیری، تغییر نگرش حاکم بر تجارت بین‌الملل و اختلافات عمیق کشورهای درحال‌توسعه و کشورهای توسعه‌یافته از عوامل مؤثر بر روند اصلاحات بوده و تاکنون مانع به نتیجه رسیدن اصلاحات در این سازمان شده‌اند.
1. پیشینه تحقیق
دربارة اصلاحات در سازمان جهانی تجارت منابع متعددی وجود دارد که برخی از این منابع عبارت‌اند از:
· مقاله «آمریکا و چالش سازوکار حل اختلاف سازمان جهانی تجارت» از مهدی فاخری: این مقاله به بررسی ریشه‌های بحران ایجادشده توسط ایالت متحده آمریکا در رکن حل اختلاف سازمان جهانی تجارت می‌پردازد. نویسنده در بخشی از این مقاله می‌نویسد: «از زمان تأسیس سازمان جهانی تجارت مسائلی مانند تصمیم‌گیری به روش اجماع، رفتار متمایز و ویژه برای کشورهای توسعه‌یافته، اجرای موافقت‌نامه‌ها به نحو دقیق قبل از مذاکره و توافق درباره موضوعات جدید مطرح بوده و کشورهای مختلف خواستار انجام اصلاحاتی در سازمان برای آزادسازی تجاری واقعی و دستیابی به تجارت عادلانه بوده‌اند» (فاخری، 1399، ص. 35).
· مقاله «آیندة سازمان جهانی تجارت: فراتر از مدل کلوب» نوشتة محسن شریعتی‌نیا: این مقاله به بررسی روندهای متحول‌کنندة سازمان جهانی تجارت می‌پردازد و می‌آورد: «گسترش نقش کشورهای درحال‌توسعه در سازمان جهانی تجارت باعث پیچیده‌تر شدن روند تصمیم‌گیری گردیده است؛ به‌گونه‌ای که از یک‌سو ظرفیت قدرت‌های سنتی تجارت جهانی به‌ویژه آمریکا را برای شکل‌دهی دستور کار مذاکرات و مدیریت فرایند آن کاهش داده و از سوی دیگر تمایل این کشورها را برای پرداخت هزینه در جهت توفیق مذاکرات کمتر کرده است» (شریعتی‌نیا،1391، ص. 118).
· کتاب «اصلاحات سازمان جهانی تجارت و بحران چندجانبه‌گرایی» اثر «فیصل اسماعیل»1: نویسنده در این کتاب معتقد است که سازمان جهانی تجارت از همان بدو تأسیس درگیر بحث اصلاحات بوده است؛ اما دو موج اصلی اصلاحات در طول دورة 25 سال فعالیت آن وجود داشته است؛ موج نخست پس از فروپاشی مذاکرات دور دوحه و موج دوم بعد از بحران رکن حل اختلاف. نویسنده در ادامه اصلاحات پیشنهادشده توسط اعضا در این دو موج را بررسی می‌کند.(Ismail, 2020)
· کتاب «رکن استیناف سازمان جهانی تجارت و اصلاح آن»، نویسندگان: «جونجی ناکاگاوا»2، «چانگ‌فا‌لو»3 و «سای فانگچن»4: این کتاب تجزیه‌وتحلیل کاملی از رکن حل اختلاف سازمان جهانی تجارت و بحران ایجادشده در رکن استیناف این نهاد ارائه می‌دهد و رکن استیناف را به‌منزلة جواهری بر تاج تجارت جهانی می‌داند که ممکن است فقدان آن، به نابودی سازمان جهانی تجارت منجر شود. این کتاب به جنبه‌های مختلف این بحران و شیوة اصلاح آن می‌پردازد و بحران ایجادشده در رکن حل اختلاف سازمان را عامل مهمی در روند اصلاحات سازمان می‌داند (Chang-fa, Nakagawa, Tsai-Fang, 2019).
· مقالة «نیاز برای اصلاحات سازمان جهانی تجارت: برای کنترل تجارت جهانی از کجا شروع کنیم؟» از «مهمت اکمان»5 و پنج نفر دیگر: این مقاله که به‌عنوان جلسة توجیهی6 برای اجلاس سال 2020 «گروه بیست»7 در عربستان سعودی ارسال شده، به بررسی شش پیشنهاد اصلی برای اصلاحات سازمان جهانی تجارت پرداخته است. تمامی این پیشنهاد‌ها بر سه جنبة عملکردی سازمان،یعنی «شفافیت»، «نظارت» و «رکن حل اختلاف» متمرکز هستند. بر اساس این مقاله چالش اصلی موجود که باعث بن‌بست در سازمان شده، رقابت ژئوپلیتیکی بین اعضا بوده است و بن‌بست ایجادشده در رکن استیناف می‌تواند به‌منزلة فروپاشی رکن حل اختلاف باشد و این موضوع باید هرچه سریع‌تر حلوفصل گردد. (Akman et.al, 2020)
· مقالة «راه‌های خروج سازمان جهانی تجارت از بحران دسامبر»، از «لورا وون دنیل»8، «سوزاندروگه»9 و «الکساندرا بوگنر»10: این مقاله به بررسی بحران به‌وجودآمده در سال 2019 در رکن حل اختلاف سازمان جهانی تجارت پرداخته و این بحران را بزرگ‌ترین بحران سازمان از زمان تأسیس تاکنون دانسته است؛ ضمن اینکه به اتحادیه اروپا پیشنهادهای سه‌گانه‌ای برای خروج سازمان از بحران موجود ارائه می‌دهد و بر حفاظت از نقش سازمان جهانی تجارت در حلوفصل اختلافات بین‌المللی تأکید می‌کند. (Daniels, Droge, Bogner, 2019)
· مقالة «آگاهی از اصلاحات سازمان جهانی تجارت، عملکرد رکن حل اختلاف 2020-1995» از «برنارد هوکمن»11، «پتروس ماورویدیس»12 و «ماریا سالوسته»13: این مقاله با استفاده از مجموعه‌ای از داده‌ها از پرونده‌های حل اختلاف در طول عمر سازمان جهانی تجارت، به بررسی عملکرد رکن حل اختلاف سازمان پرداخته است. نویسندگان معتقدند وجود رکن حل اختلاف برای سازمان جهانی تجارت ضروری است؛ اما برای بهبود کارایی این رکن، مواردی مانند حل به‌موقع تعارضات و جلوگیری از طولانی‌تر شدن روند حل اختلاف نیاز به انجام اصلاحات دارد (Hoekman,Mavroidis,Saluste, 2020).
2. مبانی نظری
در مورد چارچوب نظری موضوع اصلاحات سازمان جهانی تجارت، بهتر است نظریه‌ای انتخاب شود که عملکرد 25 سالة آن را بهتر تبیین کند. هدف اصلی این سازمان کاستن تعرفه‌های گمرکی بین اعضا بوده و در طول فعالیتش به‌خوبی به این مهم دست یافته است. علاوه بر این، قواعد سازمان جهانی تجارت بر قواعد کشورهای عضو برتری دارد و این سازمان بین‌المللی، نقشی مستقل در تجارت بین‌الملل ایفا می‌کند و در طول حیاتش از پدیدة جهانی‌شدن تأثیر پذیرفته است.
در تحلیل عملکرد سازمان جهانی تجارت، موضوع جهانی‌شدن اهمیت بسیاری دارد و بهتر است برای چارچوب نظری پژوهش حاضر نظریه‌ای انتخاب شود که این پدیده را بهتر پوشش می‌دهد که از بین مکاتب روابط بین‌الملل، لیبرالیسم در اولویت قرار دارد.
جهانی شدن به‌عنوان یک فرایند نباید چیزی جز تک‌محوری شدن گیتی و حاکمیت بنیان‌ها و ارزش‌های لیبرال در نظر گرفته شود. جهانی شدن در واقع نافذ شدن و اعتبار یافتن منطق حاکمیت عقل در برابر الزامات فرا مادی، اعتبار یافتن فرد در جایگاه مرجع و مأخذ، پذیرش منطق سیر صعودی قدرت سیاسی و به عرصه آمدن تنوع و رقابت، به‌عنوان سنبل‌های زیست بشری است؛ به عبارت دیگر، ماهیت و جوهرة لیبرالیسم و جهانی شدن یکسان است (دهشیار، 1388، ص. 53).
همچنین دربارة نقش سازمان‌های بین‌المللی در روابط بین‌الملل بین نظریات گوناگون اختلاف وجود دارد؛ به‌طوری‌که برخی از نظریه‌ها از نقش مستقل و برخی دیگر از عدم استقلال سازمان‌های بین‌المللی صحبت می‌کنند. استوار بودن نظریات واقع‌گرایی بر دولت‌محوری باعث شده که آن‌ها نقش مستقلی برای سازمان‌های بین‌المللی قائل نباشند؛ اما در مورد نظریات لیبرالیستی و به‌ویژه نظریة نئولیبرالیسم شرایط متفاوت است. البته گروهی از لیبرال‌ها دولت‌ها را بازیگران اصلی در روابط بین‌الملل محسوب نمی‌کنند، اما نئولیبرال ها دولت‌ها را بازیگران اصلی روابط بین‌الملل می‌دانند و برای همکاری با یکدیگر به کمک نهادهای بین‌المللی در فضای آنارشیک آمادگی دارند. «رابرت کوهن» در این رابطه اظهار کرده است: «نئولیبرالیسم مانند نوواقع‌گرایی دولت‌محور است، ولی نقش مستقل و مؤثری برای سازمان‌های بین‌المللی قائل است. کشورها که در پی بیشینه‌سازی سود و منفعت خود هستند، سازمان‌های بین‌المللی را تأسیس و تقویت می‌کنند تا منافع رفاهی خود را افزایش دهند. از این‌رو، سازمان‌های بین‌المللی ابزاری در دست کشورهای عاقل هستند تا اهداف و منافع خود را که به‌صورت یک‌جانبه قابل حصول نیست، با کمترین هزینه تأمین کنند» (Keohane, 1984, pp. 80-83).
درمجموع به نظر می‌رسد برای انتخاب چارچوب نظری بحث اصلاحات در سازمان جهانی تجارت، نظریة نئولیبرالیسم جامع‌ترین نظریه باشد. این نظریه برای سازمان جهانی تجارت، به‌عنوان یک نهاد بین‌المللی نقشی مستقل در روابط بین‌الملل قائل است. همچنین سازمان جهانی تجارت سمبل جهانی شدن در 25 سال گذشته شناخته می‌شود و نظریات لیبرالیستی به‌مثابه جوهرة جهانی شدن، این پدیده را به‌خوبی پوشش می‌دهند. علاوه بر ابن، نئولیبرالیسم به‌عنوان یکی از مکاتب اقتصاد سیاسی بین‌المللی در مقایسه با نظریات مارکسیستی و واقع‌گرایی، در تحلیل عملکرد سازمان جهانی تجارت از جایگاه بهتری برخوردار است.
3. اصلاحات سازمان جهانی تجارت
بحث اصلاحات سازمان جهانی تجارت از زمان تأسیس این سازمان مطرح بوده، اما در طول حیات سازمان در دو برهة زمانی توجه بیشتری به آن شده است: نخست، بعد از به نتیجه نرسیدن مذاکرات دوحه و دوم پس از بحران ایجادشده در رکن حل اختلاف سازمان توسط ایالات متحده آمریکا.
در یک بررسی کلی از پیشنهادهای اعضا برای اصلاحات در سازمان جهانی تجارت، محورهای زیر استخراج می‌شود:
1. اصلاح رفتار متمایز و ویژه در سازمان؛
2. اصلاح مکانیزم شفافیت و اطلاع‌رسانی؛
3. اصلاح سیستم تصمیم‌گیری در سازمان جهانی تجارت؛
4. اصلاح رکن حل اختلاف سازمان؛
5. موضوعات جدید در تجارت بین‌الملل.
در ادامه به بررسی جزئی‌تر هریک از این موضوعات و دیدگاه‌های متفاوت اعضای سازمان در هر مورد پرداخته می‌شود.
3-۱. رفتار متمایز و ویژه
رفتار متمایز و ویژه را می‌توان مهم‌ترین موضوع مورد اختلاف در سازمان جهانی تجارت دانست. این رفتار در سال‌های گذشته چالش‌های زیادی را بین اعضای توسعه‌یافته و اعضای درحال‌توسعة سازمان ایجاد کرده است و یکی از پایه‌های اصلی اصلاحات سازمان جهانی تجارت محسوب می‌شود.
کشورهای درحال‌توسعه در فرایند مذاکرات دور اروگوئه تلاش کردند که اصل رفتار متمایز و ویژه را یکی از اصول اساسی سازمان جهانی تجارت معرفی کنند؛ چون از دید آن‌ها تجارت وسیله‌ای برای توسعه است و سازمان در قبال توسعة اعضا مسؤولیت دارد. در مقابل به اعتقاد کشورهای توسعه‌یافته، هدف اصلی سازمان جهانی تجارت، آزادسازی تجارت بین‌الملل بوده و برای تشویق آن‌ها و با هدف ایجاد روابط تجاری متعادل، پذیرفته‌اند امتیازاتی به این کشورها اعطا کنند تا آنان نیز در مذاکرات دور اروگوئه تعهداتی بپذیرند. رفتار متمایز و ویژه به‌عنوان یکی از اصول اساسی سازمان جهانی تجارت در موافقت‌نامه‌های دور اروگوئه گنجانده شده است.
موافقت‌نامه‌های سازمان جهانی تجارت شامل مقررات ویژه‌ای هستند که برای کشورهای درحال‌توسعه حقوق ویژه‌ای در نظر می‌گیرند و به کشورهای توسعه‌یافته این امکان را می‌دهند که با کشورهای درحال‌توسعه رفتار مطلوب‌تری نسبت به سایر اعضای سازمان جهانی تجارت داشته باشند. این مقررات خاص شامل دوره‌های زمانی طولانی‌تر برای اجرای موافقت‌نامه‌ها و تعهدات و اقداماتی جهت افزایش فرصت‌های تجاری برای کشورهای درحال‌توسعه است (WTO, 2021).
کشورهای درحال‌توسعه رفتار متمایز و ویژه موجود در موافقت‌نامه‌های سازمان را کافی تشخیص ندادند و در تلاشی همه‌جانبه بحث توسعه در سازمان جهانی تجارت را به‌عنوان دغدغة اصلی خود مطرح کردند و موفق شدند مذاکرات دور دوحه را با عنوان مذاکرات دور توسعه‌ای دوحه در سازمان مطرح کنند؛ ولی کشورهای غربی به‌تدریج از زیر بار تعهدات مزبور شانه خالی کردند و سرانجام در سال 2008 ادعا نمودند که به دلیل ترکیب متفاوت اقتصاد کشورهای درحال‌توسعه نمی‌توانند امتیازات یکسانی را به همه اعطا کنند. مهم‌ترین دلیل شکست مذاکرات را می‌توان تغییر در جغرافیای سازمان و به قدرت رسیدن برخی از کشورهای درحال‌توسعه مانند چین، هند و برزیل و عدم تحمل این موضوع از سوی کشورهای توسعه‌یافته دانست.
از سال 2008 تا 2020 چندین پیشنهاد برای اصلاح رفتار متمایز و ویژة سازمان جهانی تجارت به دبیرخانه این سازمان ارائه شده که جامع‌ترین آن‌ها از طرف ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا بوده است و کشورهای درحال‌توسعه هم در پاسخ به کشورهای توسعه‌یافته، پ